Κυριακή 19 Ιουνίου 2016

Το τέρας που λέγεται Μηχανογραφικό

Και τώρα που ξεμπερδέψαμε με την ανακοίνωση των βαθμολογιών των Πανελλαδικών, αρχίζουν τα δύσκολα. Ναι τα δύσκολα. Και τα δύσκολα λέγονται συμπλήρωση Μηχανογραφικού. Μπορεί κάποιοι να θεωρούν ότι το σημαντικό ήταν οι εξετάσεις και πράγματι, ως ένα βαθμό, ήταν. Οι εξετάσεις έδειξαν πράγματα και μένει μαθητές και -κυρίως- γονείς να διδαχτούν από αυτά. Έδειξαν την ποιότητα της προετοιμασίας του καθενός. Έδειξαν, σε κάποιο βαθμό, το επίπεδο της ευφυΐας των μαθητών (ευφυΐα σε σχέση με τη μελέτη για τις εξετάσεις). Τέλος, έδειξαν και την ποιότητα της συναισθηματικής νοημοσύνης των υποψηφίων, έδειξαν δηλαδή, ποιοι και σε ποιο βαθμό κατάφεραν να διαχειριστούν το άγχος τους. Προσέξτε! Όχι ποιοι είχαν και ποιοι δεν είχαν άγχος. Όλοι είχαν άγχος, ιδίως εκείνοι που για πρώτη φορά συμμετείχαν σε μια διαδικασία που τους ήταν, σε μεγάλο βαθμό, άγνωστη. Φάνηκε ποιοι και κατά πόσο το διαχειρίστηκαν σωστά καταφέρνοντας να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της διαδικασίας των εξετάσεων.

Δεχόμαστε, λοιπόν, ότι οι εξετάσεις έδειξαν ό,τι είχαν να δείξουν και τώρα έφτασε η στιγμή της διαχείρισης του αποτελέσματος του καθενός. Και το πώς θα διαχειριστεί ο καθένας το αποτέλεσμα (τους βαθμούς του) θα φανεί από την ποιότητα του Μηχανογραφικού που θα υποβάλει. Οι επιλογές που θα γίνουν θα είναι, για μια ακόμη χρονιά, ενδεικτικές της ποιότητας του κάθε υποψηφίου και -ευτυχώς ή δυστυχώς- του περιβάλλοντός του.

Είναι βέβαιο ότι στην προσπάθεια στήριξης των μαθητών στη συμπλήρωση του Μηχανογραφικού θα έχουμε (όσοι εμπλεκόμαστε) να αντιπαλέψουμε την υψηλή αυτοϊδέα που κάποιοι έχουν διαμορφώσει και η οποία καμιά σχέση έχει με την πραγματικότητα. Θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε τις συντηρητικές αντιλήψεις γονιών και τα απωθημένα τους. Θα πρέπει να τα βάλουμε με την άγνοια ως προς τις εξελίξεις αλλά και το περιεχόμενο των σχολών. Θα υποστούμε εκείνα τα παιδιά που βλέπουν το άμεσο και όχι το μακροπρόθεσμο προτάσσοντας την πόλη ως κριτήριο επιλογής κι όχι τη σχολή. Θα φτύσουμε αίμα για να πείσουμε μαθητές μας ότι εκείνο που πρέπει να εξετάσουν πρωτίστως δεν είναι οι επιλογές διασκέδασης που θα τους δοθούν τα επόμενα τέσσερα πέντε χρόνια ως φοιτητές αλλά η ποιότητα της γνώσης που θα έχουν αποκομίσει στο τέλος των σπουδών τους. Θα έχουμε, με απλά λόγια, να αντιμετωπίσουμε τα τέρατα που γεννούν τα ελληνικά στερεότυπα αλλά και η άγνοια της πραγματικότητας.

Θεωρώντας ότι οι επιλογές των μαθητών στο διάστημα που ακολουθεί μπορεί να αποβούν πολύ πιο καθοριστικές από ό,τι οι επιδόσεις που προηγήθηκαν προτείνω μια ελάχιστη προετοιμασία. Μπορεί να είναι προετοιμασία της τελευταίας στιγμής αλλά είναι καλύτερη από... καμιά προετοιμασία. Δε θα ήταν καθόλου άσχημη μια περιήγηση σε ιστοσελίδες που παρέχουν πληροφορίες για το περιεχόμενο και τις προοπτικές συγκεκριμένων σχολών. Και τέτοιες μπορεί να βρει κανείς άπειρες στο Διαδίκτυο.
Αυτό μπορεί να είναι ένα πρώτο, σημαντικό βήμα. Από εκεί και πέρα θεωρώ σημαντική και μια προσπάθεια αποτίναξης στερεοτύπων που έχουν διαμορφωθεί εδώ και δεκαετίες. Οι μαθητές πρέπει να σκεφτούν λίγο μακροπρόθεσμα. Το να σκεφτούν, για παράδειγμα, πώς φαντάζονται τον εαυτό τους σε μια δεκαετία είναι σημαντικό. Από την άλλη, οι γονείς τους θα ήταν χρήσιμο να σκεφτούν τι πράγματι αξίζει γι αυτούς. Είναι σημαντικό αύριο να βγαίνουν και να διατυμπανίζουν την εισαγωγή του παιδιού τους στην Ιατρική (τελείως τυχαίο το παράδειγμα) ή μήπως εκείνο που αξίζει είναι να βλέπουν το παιδί τους ευτυχισμένο για μια ολόκληρη ζωή; Με απλά λόγια οι γονείς -εννοείται και τα παιδιά- θα πρέπει να σκεφτούν αν αξίζει να θυσιάσουν το μέλλον για μια εγωιστική στιγμή. Αν κάτι τέτοιο βρίσκεται μέσα στα σχέδια των υποψηφίων και κυρίως των γονιών τους μπορούν να ανατρέξουν εδώ και στις σελίδες 164-195.

Μάλλον αρκετές σελίδες για ορισμένους, όσο κι αν τις έχουν ανάγκη!!!

Οι συγκεκριμένες σελίδες κατανέμονται σε επιμέρους ενότητες:

Μυθολογία
-ορισμένοι γονείς φαίνεται ότι έχουν δώσει όρκο 
να κάνουν δυστυχισμένα τα παιδιά τους-
"...Ήταν η εποχή κατά την οποία η εργασία αποτέλεσε κεντρικό στοιχείο της ζωής των ανθρώπων και αξία σημαντική, αφού διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του καθενός. Λογικές του στιλ «η δουλειά είναι χαρά» και «αργία μήτηρ πάσης κακίας» καθόριζαν το πλαίσιο της εργασίας, η οποία συνδέθηκε άρρηκτα με την κοινωνική θέση και το βαθμό αποδοχής του καθενός. Γύρω από το συγκεκριμένο θεσμό γεννήθηκαν και εδραιώθηκαν μια ολόκληρη κοσμοθεωρία, αρκετές προκαταλήψεις καθώς και έντονοι ρατσισμοί. Όποιος μάλιστα δεν ένιωθε έτσι, θεωρούνταν περίεργος, ανατρεπτικός και σχεδόν περιθωριακός..."

Μακαριότητα
-το γεγονός ότι τα πάντα έχουν αλλάξει περνάει απλώς απαρατήρητο από τους αδαείς. 
Και, δυστυχώς, αυτοί είναι πάρα πολλοί!-
"...ότι οι γονείς πρέπει κάποια στιγμή να καταλάβουν ότι εκείνο που αξίζει στη ζωή δεν είναι η πραγματοποίηση των φθαρμένων δικών τους ονείρων αλλά ο δυναμισμός που πηγάζει από τα γεμάτα ζωντάνια όνειρα των νέων. Άλλωστε όσο καλά κι αν σου περιγράψει κανείς το όνειρό του, είναι βέβαιο ότι δε θα καταφέρει να το κάνει και δικό σου. Εκείνο που μας ξεσηκώνει είναι το δικό μας όνειρο και είναι αφύσικο, παράλογο κι επώδυνο να προσπαθούμε να στερήσουμε από τη νέα γενιά το δικαίωμά της να ονειρεύεται!..."

Απομυθοποίηση
-ένας θεσμός φτιαγμένος με ψέματα 
ή ψάχνοντας ψύλλους στ’ άχυρα- 
"...Πρόκειται για εικόνα που δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ κι αυτό γιατί μου έρχεται στο μυαλό κάθε φορά που αντιμετωπίζω μαθητές που λειτουργούν απέναντι στην επαγγελματική επιλογή τους ως έγκυες που προσπαθούν χωρίς αποτέλεσμα να ξεγεννήσουν. Το παλεύουν, το συζητάνε, προσπαθούν να καταλήξουν κάπου αλλά κάτι γίνεται τελικά και η απόφαση αναβάλλεται! Όλο αυτό το διάστημα γονείς, αδέρφια, η θεία από το χωριό, η γιαγιά, ο παππούς, ο ψιλικατζής της γειτονιάς, ο σκύλος, το καναρίνι, ο ξάδερφος, ο ζητιάνος της γωνίας, οι καθηγητές περιμένουν όλο αγωνία το αποτέλεσμα του ιδιόμορφου «τοκετού». Όσο κι αν προσπαθώ να προτάξω την κρισιμότητα της στιγμής (μπορεί να κρίνεται το μέλλον ενός παιδιού), δεν καταφέρνω να συγκρατήσω τα νευρικά γέλια που μου προκαλεί η εικόνα των ψύλλων! Το πιο πιθανό, βέβαια, μετά από αυτή τη δήλωση, είναι ότι ελάχιστοι μαθητές θα θελήσουν να με εμπιστευτούν και να με συμβουλευτούν για το επαγγελματικό μέλλον τους. Εδώ που τα λέμε, δεν είναι και ό,τι καλύτερο να γνωρίζεις ότι αυτός με τον οποίο συζητάς, για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα, σε ταυτίζει με έγκυο (και μάλιστα ψύλλο) λίγο πριν τη στιγμή της … «λευτεριάς»!..."

Επαγγέλματα του μέλλοντος
-τίτλος, χωρίς περιεχόμενο- 
"...Έτσι, ελάχιστοι θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν την ταχύτητα των μεταβολών που καθιστούν τη μεταρρύθμιση πιθανή σε κάθε στιγμή. Τα νέα επιστημονικά επιτεύγματα και οι τεχνολογικές εφαρμογές τους αποτελούν καθημερινό φαινόμενο και ανανεώνουν τα πάντα. Οι οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις είναι τόσο ραγδαίες που καθιστούν δύσκολη ακόμη και την απλή παρακολούθησή τους, πόσο μάλλον την κατανόησή τους! Η πολιτική έχει περιέλθει σε τέτοια κατάσταση κρίσης που είναι μάλλον απίθανο να παραμείνει ανεπηρέαστη και αμετάβλητη. Η παγκοσμιοποίηση συνεχίζει να εξελίσσεται και να ενδυναμώνεται απαιτώντας την προσαρμογή κάθε στοιχείου του πολιτισμού επάνω της. Όλα αυτά σας δίνουν την αίσθηση ότι συνθέτουν ένα περιβάλλον προβλέψιμο; Μήπως έχει κανείς την αίσθηση ότι το περιβάλλον της εργασίας θα παραμείνει έξω από το χορό που έχει στηθεί διαφυλάσσοντας ανέπαφα τα γνωρίσματα που διαθέτει αυτή τη στιγμή;..."

Το προφίλ του νικητή
-σ’ αυτούς θα στοιχημάτιζα για την κούρσα του μέλλοντος-
"...Ο ανταγωνισμός μετατίθεται ήδη σε άλλα επίπεδα και ξεκινάει πολύ πιο νωρίς κι αυτό δεν είναι κρυφό αλλά ολοφάνερο. Όσο περισσότεροι μαθαίνουν ξένες γλώσσες, γνωρίζουν το χειρισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών και εξειδικεύονται σε μια τέχνη ή επιστήμη, τόσο πιο δεδομένα θεωρούνται όλα εκείνα τα εφόδια που στο πρόσφατο παρελθόν κρίθηκαν ικανά να εξασφαλίσουν μια επιτυχημένη σταδιοδρομία. Η αγορά εργασίας, όμως, είναι σαν ένα κακομαθημένο παιδί! Όσο περισσότερα του προσφέρεις, τόσο περισσότερα διεκδικεί. Είναι παράλογο να πιστέψει κανείς ότι κάποια στιγμή όλα τα εφόδια θα θεωρηθούν δεδομένα και θα τα διαθέτει το σύνολο των νέων. Από τη στιγμή που ένα στοιχείο αποτελεί κτήμα της μάζας, κάποιο άλλο εμφανίζεται για να λειτουργήσει ως διακριτικό στοιχείο εκείνων που θα ξεχωρίσουν και θα εξελιχθούν πιο γρήγορα και σταθερά!..."

Νέα μοντέλα στον ορίζοντα
-όταν καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός, 
θα βρεθούμε μπροστά σ’ ένα τελείως νέο τοπίο- .

"...Τα σημερινά παιδιά θα κληθούν να ζήσουν σ’ έναν κόσμο διαφορετικό και θα καταφέρουν να ζήσουν ευτυχισμένα, αν έχουν οδηγηθεί σε επιλογές σύγχρονες κι απαλλαγμένες από τις βάσεις που στήριξαν την πορεία των προγόνων μας. Ήδη το βασικό σχήμα που θα διαμορφώσει το μελλοντικό περιβάλλον έχει σχηματοποιηθεί και με δυσκολία πρόκειται να ανατραπεί στο άμεσο μέλλον. Και σίγουρα μια πιθανή τέτοια ανατροπή δεν πρόκειται να σημάνει οπισθοδρόμηση αλλά ακόμη πιο γρήγορη πορεία προς τα εμπρός. Τα κριτήρια των επιλογών είναι ήδη μπροστά μας και μας καλούν να τα αξιοποιήσουμε και για τις επαγγελματικές επιλογές και μάλλον είναι αδικία να καταδικάσουμε μια ολόκληρη γενιά σε λάθη που θα την οδηγήσουν σε δυστυχία και μιζέρια!..."

Ελπίζοντας όλα αυτά να βοηθήσουν σε ένα βαθμό, εύχομαι σε όλα τα παιδιά να καταφέρουν να βρουν το δρόμο τους και σε όλους τους γονείς να τα αφήσουν ελεύθερα να το κάνουν!


Το εμπόδιο

Εγχειρίδιο Επιβίωσης, σελ. 41-46

-η πιο γλυκιά επανάσταση της ιστορίας αρχίζει 
με τη συνειδητοποίηση μιας φρικτής παρανόησης-
Θυμάμαι την έκπληξη που εκδηλώθηκε, πρόσφατα, σε αρκετούς μαθητές μου, όταν συζητώντας για θέματα σχετικά με την οικογένεια, τους ανάφερα ότι συχνά αναλαμβάνω δουλειές του σπιτιού, κάθε που οι περιστάσεις και ο χρόνος μού το επιτρέπουν. Φαίνεται ότι στο μυαλό τους ήμουν ταυτισμένος αποκλειστικά με το μάθημα της Έκθεσης, την προετοιμασία γι αυτό και τη συγγραφή άρθρων για τον τύπο, διαφορετικά δεν εξηγείται η έκπληξη που τους κατέλαβε! Η εικόνα μου μπροστά στο νεροχύτη να πλένω πιάτα ή η προετοιμασία πλυντηρίου τούς παραξένεψε διαψεύδοντας ένα στερεότυπο των περισσοτέρων που απαλλάσσει τον άντρα από την ενασχόληση με το νοικοκυριό! 

Για ποιο λόγο άραγε, ακόμη και σήμερα, για αρκετούς η γυναίκα είναι επιφορτισμένη με τις οικιακές ασχολίες; Γιατί ο άνδρας έχει συνδεθεί πιο άμεσα με την παραγωγική διαδικασία και την πολιτική; Γιατί το γυναικείο φύλο είναι πιο επιρρεπές στα κελεύσματα της αγοράς ενδυμάτων και καλλυντικών; Γιατί ψηφίζουμε ό,τι ψηφίζουμε και για ποιο λόγο ασπαζόμαστε μια συγκεκριμένη θρησκευτική πίστη ενώ δυσκολευόμαστε να αποδεχτούμε άλλες; Το σημαντικότερο, γιατί αντιλήψεις τέτοιας μορφής αρκετοί συνάνθρωποί μας αρνούνται να τις εγκαταλείψουν ακόμη κι αν αδυνατούν να τις στηρίξουν πλέον λογικά; 

Ακριβώς σ’ αυτό το βασικό ερώτημα εντοπίζεται το σημαντικότερο εμπόδιο που καλούνται να ξεπεράσουν οι νέοι στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν ισχυρή και ανεξάρτητη προσωπικότητα διεκδικώντας πρωταγωνιστικούς ρόλους. Εννοώ ότι η πλειονότητα των ανθρώπων διακατέχεται από κάποιο είδος φόβου που τους εμποδίζει να σταθούν «αρνητικά» ή έστω κριτικά απέναντι σε αντιλήψεις που συνδέονται με την παράδοση, ακόμη κι αν αυτές έχουν πάψει πλέον να προκαλούν και τον παραμικρό σεβασμό. Η συγκεκριμένη στάση οφείλεται στην τελείως αβάσιμη πίστη ότι ο κάθε άνθρωπος γεννιέται ως φορέας δεδομένων αρχών και ιδεών οι οποίες ως εκ τούτου αντιμετωπίζονται ως κομμάτι της φύσης του και της προσωπικότητάς του, γεγονός που προσδίδει σ’ αυτές ένα είδος ιερότητας! Από το σημείο αυτό γίνεται φανερό ότι η αμφισβήτησή τους θεωρείται σχεδόν ιεροσυλία και αποφεύγεται με κάθε τρόπο, ακόμη κι αν αποδειχτούν τελείως παράλογες, ανόητες, άσκοπες και ξεπερασμένες. 

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, για αρκετούς ανθρώπους θεωρείται αδιανόητη η εγκατάλειψη ή ο επαναπροσδιορισμός εθνικών (είναι δυνατόν για όλα τα δεινά του έθνους μας να ευθύνονται οι Τούρκοι;), θρησκευτικών (τι γνωρίζετε για το θρήσκευμα το οποίο ασπάζεστε και ποια στοιχεία του το καθιστούν ανώτερο από τις υπόλοιπες θρησκείες, τις οποίες έχετε απορρίψει;), πολιτικών (ποιες αρχές του κόμματος που ψηφίζετε σας πείθουν ότι πράγματι ψηφίζετε το σωστό για εσάς και τον τόπο;) ακόμη και κοινωνικών (για ποιο λόγο η εργαζόμενη γυναίκα να αναλαμβάνει εξολοκλήρου τη φροντίδα του σπιτιού και των παιδιών;) αντιλήψεων. Ακόμη και ο απλός προβληματισμός γύρω από τέτοιου είδους ιδεοληψίες λογίζεται κάποτε ως αμαρτία και άρα καθίσταται ανεπίτρεπτος! 

Η δυσκολία συνειδητοποίησης ότι όλες αυτές οι αντιλήψεις δεν είναι παρά δημιουργήματα του περιβάλλοντος, στο οποίο γεννήθηκε και μεγάλωσε ο καθένας μας κι όχι αποτέλεσμα μιας γενετικής διαδικασίας, έγκειται στο ότι η καλλιέργειά τους συντελείται, συνήθως, στην πρόωρη παιδική ηλικία του ατόμου. Σ’ αυτή τη φάση της ζωής είναι εξαιρετικά εύκολη η πρόσληψη ιδεολογιών και προτύπων και συμβαίνει ασυνείδητα μέσω των συμπεριφορών των μελών του στενού οικογενειακού, κυρίως, περιβάλλοντος, των ιστοριών που διηγείται η γιαγιά και ο παππούς, του τρόπου ζωής εν γένει με τον οποίο έρχεται ο καθένας μας σε επαφή καθημερινά σ’ αυτή την τόσο ευαίσθητη ηλικία. Όταν πια το άτομο φτάνει σε ηλικία κατά την οποία η παρουσία της λογικής γίνεται ορατή, οι βασικές αντιλήψεις έχουν ήδη εδραιωθεί και αντιμετωπίζονται από τους περισσοτέρους ως αυτονόητες κι ως αυθεντίες που σε καμιά περίπτωση δε χρήζουν προβληματισμού, αξιολόγησης και επανεξέτασης. 

Αν η θεωρητική προσέγγιση δεν είναι αρκετή για την κατανόηση της θλιβερής παρανόησης, η οποία κρατάει δέσμιους του παρελθόντος αρκετούς ανθρώπους, κάτι τέτοιο γίνεται πιο εύγλωττο με μια πιο πρακτική θεώρηση των πραγμάτων. Σκεφτείτε την εξέλιξη ενός ατόμου που γεννιέται και μεγαλώνει σε μια οικογένεια στα πλαίσια της οποίας υφίστανται αυστηρά προκαθορισμένοι ρόλοι για κάθε μέλος με αποκλειστικό κριτήριο το φύλο και την ηλικία του καθένα. Η γυναίκα-σύζυγος, πέραν της επαγγελματικής ενασχόλησής της, είναι επιφορτισμένη με τη φροντίδα των παιδιών και το νοικοκυριό. Ο άντρας-σύζυγος, αντίστοιχα, εκτός των επαγγελματικών ευθυνών αδιαφορεί πλήρως ή ασχολείται περιστασιακά με τη φροντίδα των παιδιών αλλά και του σπιτιού. Αντ’ αυτού αφιερώνει αρκετό χρόνο στην ενημέρωση, σε πολιτικές συζητήσεις και στην παρακολούθηση αθλητικών γεγονότων. Παράλληλα και οι δυο γονείς απευθύνονται στα παιδιά με τρόπο προκαθορισμένο από το φύλο τους, γεγονός που σημαίνει ότι το κορίτσι της οικογένειας βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού και πρέπει να επιδεικνύει την απαιτούμενη σοβαρότητα ενώ αντίστοιχα κάτι τέτοιο θεωρείται υποτιμητικό για το αγόρι, το οποίο κινείται πιο ελεύθερα και διαδραματίζει βοηθητικό ρόλο στις τεχνικές εργασίες, αν παραστεί ανάγκη, στις εξωτερικές δουλειές ή και στην εργασία του πατέρα. 

Ένα παιδί που μεγαλώνει στο συγκεκριμένο περιβάλλον, με τα δυο φύλα να επωμίζονται τόσο διακριτούς ρόλους είναι πολύ πιθανό να αποτελέσει φορέα προκαταλήψεων που προσδιορίζουν διαφορετικές ευθύνες και συμπεριφορές για τους εκπροσώπους του κάθε φύλου. Για τα παιδιά αυτά θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να εγκαταλείψουν, ακόμη και ως ενήλικες, τις συγκεκριμένες αντιλήψεις, αφού αποτέλεσαν καθημερινή εικόνα - βίωμα για μεγάλο διάστημα. Καθετί διαφορετικό θα αντιμετωπίζεται ως παράταιρο, αφύσικο και παράλογο, εξαιτίας του ότι δεν αποτελεί τμήμα της δικής τους διαπαιδαγώγησης. Καθετί που θα έρχεται σε αντίθεση με τις προκαταλήψεις τους που λένε ότι η γυναίκα είναι ταγμένη σ΄ αυτό, ο άντρας σε κάτι άλλο, θα αποτελεί αντικείμενο κακόβουλου κουτσομπολιού ενώ όσοι λειτουργούν με διαφορετικά πρότυπα είναι πιθανό να θεωρούνται ακόμη και ανήθικοι, αφού με τις ενέργειές τους ποδοπατούν την ηθική και διασαλεύουν την τάξη με βάση την οποία έχουν γαλουχηθεί. 

Αντίθετα, παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα διαφορετικό περιβάλλον, όπου τόσο ο άντρας-σύζυγος όσο και η γυναίκα-σύζυγος μοιράζονται εξίσου επαγγελματικές και οικιακές υποχρεώσεις σε μια διαρκή εναλλαγή ρόλων και ευθυνών, είναι πιθανό να αποκτήσουν μια διαφορετική αίσθηση ως προς τις διαχωριστικές γραμμές των ευθυνών των δύο φύλων. 

Εννοείται, βεβαίως, ότι η διαπαιδαγώγηση δεν αποτελεί μια μονοδιάστατη διαδικασία που εξαρτάται, άρα και ελέγχεται, αποκλειστικά από το οικογενειακό περιβάλλον. Τα βιώματα και άρα τα πρότυπα ζωής των παιδιών μπορεί κάποτε να διαφοροποιούνται από εκείνα των γονιών και να προέρχονται από διαφορετικές πηγές, όπως από τους παππούδες και τις γιαγιάδες -των οποίων ο ρόλος, πιστέψτε με, είναι συχνά καταλυτικός- εκπαιδευτικούς, που κάποτε ασκούν έντονη επίδραση στα παιδιά, τηλεοπτικά πρότυπα, άτομα από τον καλλιτεχνικό ή αθλητικό χώρο κ.τ.λ. 

Χρησιμοποίησα ένα από τα πιο απλά παραδείγματα που θα μπορούσα αλλά είναι σίγουρο ότι οι προκαταλήψεις δε συνδέονται αποκλειστικά με το ρόλο που παραδοσιακά κλήθηκαν να διαδραματίσουν τα δυο φύλα. Ρόλο που, απ’ ό,τι θα δούμε, έχει ξεπεραστεί από τις εξελίξεις εδώ και καιρό. Με τον ίδιο περίπου τρόπο και με σχεδόν παρόμοιες διαδικασίες καλλιεργούνται πολιτικές πεποιθήσεις, θρησκευτικές αντιλήψεις και ευρύτερες ιδεολογίες και συμπεριφορές. Τα παιδιά αποτελούν διαρκώς αποδέκτες εικόνων, συμπεριφορών, μηνυμάτων, στοιχεία τα οποία σταδιακά ενστερνίζονται μάλλον παθητικά, αφού στη συγκεκριμένη ηλικία έχουν την αίσθηση ότι αυτό που συμβαίνει στα περιορισμένα όρια της οικογένειάς τους συμβαίνει και στο ευρύτερο περιβάλλον! 

Σε ελάχιστα χρόνια όλα αυτά τα μηνύματα που δέχονται καθημερινά θα έχουν συνθέσει την κοσμοθεωρία που θα ρυθμίσει τις μετέπειτα επιλογές τους και τα πατροπαράδοτα σχήματα, ασυνείδητα, θα αποτελούν στοιχείο της προσωπικότητάς τους. Λίγο αργότερα ο έφηβος θα θεωρεί ότι από τη στιγμή της γέννησής του υπήρξε φορέας όλων αυτών των στοιχείων αδυνατώντας να εντοπίσει τη στιγμή ή το μηχανισμό καλλιέργειας μιας συγκεκριμένης αντίληψης. Ακόμη κι αν καταπιεστεί κάποια στιγμή από αυτές τις αντιλήψεις που θα έρχονται σε σύγκρουση με το περιβάλλον του και την πραγματικότητα, θα είναι δύσκολο και επώδυνο -για ορισμένους μάλιστα ακατόρθωτο- να προσπαθήσει να τις αποποιηθεί φοβούμενος ότι μ’ αυτόν τον τρόπο ξεριζώνει κομμάτια του εαυτού του! 

Η μεταβολή της στάσης απέναντι στα στερεότυπα που ρυθμίζουν τον τρόπο σκέψης και τη συμπεριφορά θα συμβεί τη στιγμή που ο νέος θα συνειδητοποιήσει ότι οι ιδέες του, τα «πιστεύω», οι οποιεσδήποτε αντιλήψεις είναι δημιουργήματα μιας ανθρώπινης παρέμβασης και όχι μιας θεϊκής εντολής και απόφασης! Τότε μόνο ο καθένας θα έχει καταφέρει κάτι σημαντικό αποκτώντας ενεργό ρόλο στη διαπαιδαγώγησή του. Με τον τρόπο αυτό θα διεκδικήσει τη δυνατότητα της κριτικής αντιμετώπισης και επεξεργασίας των δεδομένων και κυρίως το δικαίωμα της αμφισβήτησης εκείνων των στοιχείων που σταδιακά και με την πάροδο του χρόνου καθίστανται προκαταλήψεις ξεπερασμένες από τις μεταβολές. Και θα μπορεί να προχωρήσει στην αμφιβολία και την αμφισβήτηση άφοβα, χωρίς ενοχές, χωρίς την αίσθηση της αμαρτίας. 

Αυτό άλλωστε είναι η φυσική εξέλιξη, αφού τα παιδιά και οι έφηβοι ανέκαθεν αμφισβητούσαν τους μεγαλυτέρους τους -γονείς, εκπαιδευτικούς, πολιτικούς- θεωρώντας τα «πιστεύω» τους ξεπερασμένα. Τη στιγμή της αμφισβήτησης η νέα γενιά απευθύνεται στις προηγούμενες δηλώνοντας ότι είναι καιρός να προχωρήσει η κοινωνία και ο πολιτισμός βασισμένοι σε νέες αντιλήψεις, σχήματα, συμπεριφορές. Η αμφισβήτηση δεν αποτελεί άρνηση προσώπων αλλά άρνηση της στασιμότητας. Δεν αμφισβητούνται οι καλές προθέσεις των γονιών, των εκπαιδευτικών ή και των πολιτικών αλλά η δυνατότητά τους να συνεχίσουν να διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Απαλλαγμένο από το συγκεκριμένο εμπόδιο το παιδί αρχικά, ο έφηβος μετέπειτα αποκτά την ικανότητα αντιμετώπισης κάθε καινούριου στοιχείου όσο ριζικά διαφοροποιημένο κι αν είναι αυτό από τα δεδομένα που του προσέδωσαν οι μηχανισμοί διαπαιδαγώγησής του. Αυτό διευκολύνει τη διαδικασία προσαρμογής του ατόμου απαλλάσσοντάς το από ανούσιες και ανώφελες εντάσεις, εσωτερικές συγκρούσεις, ηθικές τριβές και διλήμματα. 

Στη συγκεκριμένη προσπάθεια μπορεί να βοηθήσει και η κατανόηση της διαφορετικότητας των προκαταλήψεων όχι μόνο μεταξύ εποχών αλλά και μεταξύ σύγχρονων κοινωνιών. Αυτό που για μια κοινωνική ομάδα θεωρείται ηθικό από μια άλλη αντιμετωπίζεται ως ανούσιο, απάνθρωπο ή και πρωτόγονο. Για το σύνολο των ανθρώπων τα Χριστούγεννα δε σημαίνουν το ίδιο, η θανατική ποινή δεν αντιμετωπίζεται από όλες τις κοινωνίες με κοινό τρόπο, οι αντιλήψεις απέναντι σε ιστορικά γεγονότα διαφέρουν από λαό σε λαό, ο τρόπος λατρείας ρυθμίζεται από διαφορετικές παραμέτρους. Κάθε κοινωνία έχει διαμορφώσει δικά της στερεότυπα και αυτά εξαρτώνται από παραδόσεις αλλά και από τις σύγχρονες συνθήκες της κάθε περιοχής και του κάθε πολιτισμού. 

Κι αν όλα αυτά δεν έχουν βοηθήσει στην πλήρη κατανόηση του μηχανισμού δημιουργίας και διαιώνισης προκαταλήψεων θεωρώ ότι αυτό που ακολουθεί δείχνει ξεκάθαρα τι συμβαίνει. 

Κάποια στιγμή ο γιος μου με ρώτησε «για ποιο λόγο οι μεγάλοι ντρέπονται να βγάλουν το μαγιό και να φορέσουν τα ρούχα τους μπροστά στους άλλους στην παραλία ενώ τα παιδιά όχι». Του εξήγησα ότι αυτό οφείλεται σε κανόνες ηθικής που κάποια στιγμή επιβλήθηκαν και εδραιώθηκαν. Για να του δείξω ότι αυτό δε συνέβαινε πάντα και δεν ισχύει για το σύνολο των κοινωνιών αναφέρθηκα σε ανθρώπους άλλων εποχών που δεν είχαν το παραμικρό πρόβλημα να κυκλοφορούν γυμνοί. Του θύμισα, επίσης, ένα πρόσφατο ντοκιμαντέρ για φυλές της Ωκεανίας που τα μέλη τους δεν ένιωθαν ίχνος ντροπής για τη γύμνια τους. Θέλοντας μάλιστα να του εξηγήσω πλήρως το μηχανισμό διαμόρφωσης αντιλήψεων και εδραίωσης προκαταλήψεων και να του δείξω πόσο ανόητα μπορεί να δημιουργηθεί μια αντίληψη περί ηθικού και ανήθικου του διηγήθηκα το εξής: 

«Φαντάσου» του είπα «ότι κάποιος γεννιέται σε μια κοινωνία όπου όλοι οι άνθρωποι κυκλοφορούν γυμνοί αλλά έχουν καλυμμένα τα αφτιά τους. Οι πρώτες του εικόνες είναι γιατροί και νοσοκόμες γυμνοί αλλά με καλυμμένα τα αφτιά τους. Στην πρώτη αυτή εικόνα έρχονται να προστεθούν εκείνες των γονιών, των συγγενών, των φίλων της οικογένειας που κυκλοφορούν γυμνοί αλλά με πολύ καλά καλυμμένα τα αφτιά τους. Εννοείται ότι και η δική του αμφίεση απαρτίζεται αποκλειστικά από πανέμορφες, χαριτωμένες παιδικές καλύπτρες αυτιών. Το παιδάκι αποδέχεται, χωρίς την παραμικρή σκέψη, την περίεργη γύμνια ως κάτι απολύτως φυσιολογικό. Λίγους μήνες αργότερα έρχεται η στιγμή της πρώτης βόλτας του με τους γονείς. Τίποτα περίεργο, αφού όλοι μα όλοι γύρω του κυκλοφορούν με τον ίδιο τρόπο έχοντας καλυμμένα μόνο τα αφτιά τους, μέχρι τη στιγμή που εμφανίζεται μια νεαρή καλλονή ολόγυμνη -κανένα πρόβλημα- αλλά με μικροσκοπικές καλύπτρες που αφήνουν να φαίνεται μέρος των αφτιών της. Πανικός! Οι γονείς τού κλείνουν τα μάτια για να μη δει το αίσχος ενώ τα σχόλια περί ανηθικότητας της νεαρής δίνουν και παίρνουν. Ήδη το παιδάκι έχει σχηματίσει την πρώτη του αντίληψη ως προς τα όρια της ηθικής. Είναι θεμιτό να είμαστε γυμνοί αλλά σε καμιά περίπτωση η συγκεκριμένη γύμνια δεν πρέπει να περιλαμβάνει τα αυτιά, η επίδειξη των οποίων θεωρείται αμαρτία»!!! 

Ο Παναγιώτης κι εγώ γελάσαμε με την ψυχή μας. Συνειδητοποίησα ότι ο μικρός κατάλαβε τι συμβαίνει και ότι στο μέλλον ελάχιστα θα τον απασχολούσε ποιος θα σταθεί μπροστά στο νεροχύτη. Άλλωστε -αν το καλοσκεφτούμε- εκείνο που έχει σημασία, τελικά, δεν είναι αυτό αλλά το αν τα πιάτα θα είναι καθαρά για το επόμενο γεύμα!


Παρασκευή 3 Ιουνίου 2016

Ιθάκη -Η ενοποίηση της αποσπασματικότητας-

Εγχειρίδιο Επιβίωσης, σελ. 267-269 

«Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϋ» έπαιζε στο βίντεο. Ήταν απόγευμα Σαββάτου και παρακολουθούσα την ταινία, όταν ο Παναγιώτης έκανε την εμφάνισή του και ήρθε να κουρνιάσει δίπλα μου στον καναπέ. Για λίγα λεπτά προσπάθησε να μου δώσει την αίσθηση ότι παρακολουθεί με το ίδιο ενδιαφέρον που το έκανα κι εγώ. Την ηρεμία μου διέκοψε η τσιριχτή κραυγή έκπληξης και ταυτόχρονα απόγνωσης του μικρού! «Καλά!!! Τόσο παλιά είναι αυτή η ταινία;;; Με γραφομηχανή γράφει αυτός;;;»! Φυσικά, ελάχιστη σημασία έδωσα στην υπόλοιπη ταινία! Ο Παναγιώτης θεωρούσε πολύ παλιά μια ταινία, εξαιτίας του ότι ο πρωταγωνιστής χρησιμοποιούσε γραφομηχανή! Του φάνηκε -και τελικά είναι- τόσο ξένο για την εποχή του!!! Αν μάθαινε ότι στο ξεκίνημά μου χρησιμοποιούσα γραφομηχανή για τις σημειώσεις μου, ίσως να με είχε στείλει σε μουσείο! 

Λίγες μέρες μετά βρεθήκαμε σε ένα κατάστημα με υπολογιστές και άλλα είδη προηγμένης τεχνολογίας. Την προσοχή μου τράβηξε ένα πρόγραμμα αυτόματης μετάφρασης. Πήρα το κουτί στα χέρια μου και άρχισα να διαβάζω για τις δυνατότητές του προσπαθώντας να καταλάβω με ποιο τρόπο θα μπορούσε να αξιοποιηθεί την ίδια στιγμή που ο γιος μου περιεργαζόταν τις νέες κυκλοφορίες ηλεκτρονικών παιχνιδιών! Ο μικρός δεν άργησε να αντιληφθεί το ενδιαφέρον μου και πλησιάζοντας απαίτησε να μάθει τι ήταν αυτό που κρατούσα στα χέρια μου! Του εξήγησα πιστεύοντας ότι θα με άφηνε να ικανοποιήσω την περιέργειά μου και να διαβάσω τα χαρακτηριστικά και τις απαιτήσεις του προγράμματος. Θεώρησα ότι όλα είχαν τελειώσει εκεί και φαντάστηκα ότι αυτό συνέβη γιατί ήταν, μάλλον, δύσκολο να κατανοήσει τη χρησιμότητα ενός τέτοιου εργαλείου. Για μια ακόμη φορά τα γεγονότα δεν άργησαν να με διαψεύσουν! Στο δρόμο για το σπίτι ο Παναγιώτης μού έδειξε ότι και πάλι ήταν … λίγο πιο μπροστά από μένα! «Δε μου λες μπαμπά! Και για ποιο λόγο χρειάζεται να μαθαίνουμε Αγγλικά και να χάνουμε το χρόνο μας»; Τον κοίταξα όλο απορία! Ο μικρός συνέχισε. «Καλά λέω! Αφού σε λίγο καιρό θα υπάρχουν και μεταφραστές ομιλίας. Θα μπορούν να μεταφράζουν ό,τι μας λένε οι ξένοι και αντίστροφα, άρα γιατί να μαθαίνουμε ξένες γλώσσες»; [!!!]


Αλήθεια, πώς θα σας φαινόταν, σήμερα, η απαίτηση ενός γονιού να μάθει στο παιδί του να χειρίζεται γραφομηχανή; 
Με βεβαιότητα γραφική, παράλογη και άχρηστη! Κι ενώ κάτι τέτοιο κανείς δεν το αμφισβητεί, σε άλλα ζητήματα παραμένουμε δέσμιοι ξεπερασμένων στοιχείων, τα οποία και προσπαθούμε μετά μανίας να μεταδώσουμε στη νέα γενιά. Είναι εξίσου γραφικό, παράλογο και άχρηστο το να μαθαίνουμε στους νέους γραφομηχανή με το να τους διαπαιδαγωγούμε με βάση τις αξίες μας, τα πιστεύω μας, τις εικόνες που μεταφέρουμε από το… μακρινό και δυσδιάκριτο πια παρελθόν μας. Είναι παράδοξο να προσπαθούμε να τους κινητοποιήσουμε και να τους προσφέρουμε κίνητρα με κριτήριο τα δικά μας όνειρα, τις δικές μας αντιλήψεις και ιδεολογίες και να έχουμε την απαίτηση να αποδεχτούν όλα εκείνα που μπορεί να φάνηκαν εξαιρετικά χρήσιμα σε άλλες γενιές αλλά το παραμικρό δεν μπορούν να προσφέρουν στις επόμενες!

«Η σημερινή είναι μια εποχή διαφορετική»! Τη συγκεκριμένη φράση την ακούμε τόσο συχνά και από τόσο διαφορετικούς ανθρώπους κι όμως ελάχιστοι δείχνουν ότι το έχουν συνειδητοποιήσει απόλυτα κι ολοκληρωμένα, γεγονός που ευθύνεται για τα προβλήματα, τις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις που συναντάμε καθημερινά γύρω μας. Οι περισσότεροι συνεχίζουν να προσεγγίζουν αποσπασματικά και χωρίς σύγχρονο ιδεολογικό υπόβαθρο τα όσα διαδραματίζονται. Από τους περισσοτέρους λείπει και η διάθεση ακόμη να αποδεχτούν αυτό που πραγματικά συμβαίνει! Εντάσσουν στη ζωή τους μια πλευρά της εποχής μας, χωρίς να επαναπροσδιορίζουν ολόκληρη την κοσμοθεωρία τους, με αποτέλεσμα την αδυναμία εύρεσης ισορροπίας! 

Εκείνο που χρειάζεται είναι καθαρή σκέψη και ρεαλιστική προσέγγιση των δεδομένων που έχουν διαμορφωθεί και είναι αδύνατο να αμφισβητηθούν. Είναι η ανάγκη να ενοποιήσουμε τα γνωρίσματα της σύγχρονης πραγματικότητας μεταξύ τους και σε κάθε επίπεδο, ώστε να προχωρήσουμε με συντονισμένες κινήσεις στην οργάνωση της ζωής μας πάνω σε βάσεις διαφορετικές. Βάσεις που θα στηρίζουν την οργάνωση και τη δομή που τόσο μας έχουν λείψει. 

Οι συγκρούσεις, με το περιβάλλον και τον εαυτό μας, τα προβλήματα και η σύγχυση ως προς τις επιλογές και τις συμπεριφορές μας απορρέουν από τη μάταιη προσπάθεια συνδυασμού στοιχείων που ανήκουν σε διαφορετικές εποχές, διαφορετικούς πολιτισμούς και κόσμους (όχι απαραίτητα κακό), χωρίς όμως, να δεχόμαστε ή και να επιδιώκουμε τις αναγκαίες προσαρμογές και ίσως συμβιβασμούς (πολύ κακό). Η συνύπαρξη και ο συνδυασμός καταλήγουν, έτσι, αδύνατοι προκαλώντας τριγμούς και αποπροσανατολισμό. 

Χρειαζόμαστε πλέον ένα νέο ιδεολογικό, κοινωνικό και οικονομικό «κέντρο», γύρω από το οποίο θα κινηθεί κάθε προσπάθεια οργάνωσης των πάντων και το κέντρο αυτό που φαίνεται ικανό να κατακτήσει τη συγκεκριμένη θέση, αυτή τη στιγμή, δεν είναι άλλο από την παγκοσμιοποίηση! Η αποδοχή της ως τέτοιου θα λύσει προβλήματα και θα δώσει την ώθηση που χρειαζόμαστε, ώστε να αποφευχθεί η στασιμότητα που έχουμε επιβάλλει σε άτομα, αξίες, στην οικονομία και σε θεσμούς όπως η εκπαίδευση, η οικογένεια, η πολιτική. 

Η μελέτη και κατανόηση των δομών, με βάση τις οποίες λειτουργεί η παγκοσμιοποίηση, ως «Φυσική Τάξη» κι όχι ως έκτρωμα των παρεμβάσεων των ισχυρών οικονομικών κέντρων, μπορούν να φανερώσουν τις αρχές πάνω στις οποίες δε θα δυσκολευτούμε να στηρίξουμε την προσαρμοστικότητά μας αλλά -κι αυτό είναι το ζητούμενο- κυρίως την προσαρμοστικότητα των επερχόμενων γενιών! 

Έτσι κι αλλιώς, αργά ή γρήγορα, η «Φυσική Τάξη» θα φροντίσει για την ταχτοποίηση των πραγμάτων! Οπότε για ποιο λόγο να καθυστερούμε να αποδεχτούμε τον κόσμο μας και να μην τον αντιμετωπίζουμε έτσι όπως πραγματικά είναι; Και δε χρειάζεται ιδιαίτερο ταλέντο γι αυτό! Καθαρή σκέψη μόνο! Καθαρή σκέψη και αισιοδοξία!